HMS i landbruket

Slik kan eg unngå ulukker

• God planlegging av arbeidet
• Gode og innarbeidde rutinar
• Vurdere risiko og setje inn tiltak
• Vere bevisst på farar og risiko knytt til ulike arbeidsoppgåver
• Prioritere sikkerheit også i daglegdags gjeremål
• Sørge for å ha god tid til oppgåvene – hastverk aukar risikoen for ulykke

Mange ulykker skjer ved dyrestell

To av ti ulykker skjer i nærkontakt med dyr, og skadane skjer ofte ved bruk av horn, klover eller munn. Oftast skjer det gjennom spark eller stanging. Det kjem av ei refleksrørsle hos dyret, gjerne når nokon kjem overraskande på dei, dei er sjuke og redde eller trur dei er i fare. 

Det er difor viktig at dyra bur i eit område med godt miljø som ikkje stressar dei og skjermer dei mest mogleg frå menneske. Det er også viktig at husrommet har stor nok plass til at både dyr og menneske kan omgåast utan at det opplevast som trangt for dyra. 
 

Når du steller dyra er dette lurt å hugse:

• Bruk vernesko og overall/kjeledress
• Ta omsyn til dyra og ikkje stress dei unødig
• Ha faste rutinar som du følger 
• Sparkebøylen og avhorning gjer kua mindre farleg
  
  

Fallulykker skjer oftare enn ein trur

Mange ulykker på garden skjer ved fall. Fall er lett å undervurdere som ein reell risiko, spesielt på ein gard ein kjenner inn og ut. Ingen trur at dei skal falle og at det skal få store konsekvensar, men statistikken viser noko anna. 
 

Oftest er det underlaget vi går på som er hovudårsaka til at vi fell. Det kan skuldast:

• Glatt golv i driftsbygningen
• Dårlig fottøy
• Is på tunet
• Dårleg belysning som gjer underlaget vanskeleg å sjå
• Snublefeller
  

Slik kan du unngå fallulykker

• Ha riktig rekkverk på låvebru, siloar og trapper
• Sikre at trapper er solide, sklisikre og opplyste
• Ha god tilkomst til siloen, sikre den med stoppekran og ha gode arbeidsrutinar rundt siloen
• Ha rikeleg med lys i driftsbygningar

Normverdi for lysstyrke i ulike rom:

• Dyrerom: 100 lux
• Melkerom: 300 lux
• Personalrom: 150 lux
• Kontor: 500 lux
• Verkstad, grovarbeidar: 300 lux
• Verkstad, finarbeidar: 500 lux

Trygg handsaming av gjødselgass

Når du handterer gjødselgass, er HMS svært viktig. Dei fleste ulykkene oppstår ved røring eller pumping av gjødsel, og situasjonen er mest kritisk når skorpa på gjødselen blir broten. Her er nokre tips til tryggare handtering av gjødselgass.

God ventilering

• Unngå å røre i gjødselgass under roleg eller tungt vêr.
• Sørg for god ventilasjon i husdyrrommet ved å halde alle vifter og vindaige opne.
• Pass på at ventilasjonssystemet ikkje drar gass frå pumpegropa inn i husdyrrommet.

• Ingen bør opphalde seg i fjøset medan det rørast eller tømast. Om mogleg, unngå også at dyra er til stades i bygningen.
• Hugs at gjødselgass er tyngre enn oksygen, så små dyr eller dyr som ligg nede er meir utsett.
• Unngå å stå nær påfyllingsopninga på transporttanken under fylling eller i pumpegropa under røring.

Riktig verneutstyr

• Ikkje gå ned i gjødselkjellaren eller tankvogna utan verneutstyr eller friskluftsutstyr, og sørg for tilsyn av andre.
• Viss det er tilstrekkeleg med oksygen, kan du bruke ei maske med grått (B) filter, eller kombinert filter.

Oppmerksomheit og varsling

• Tenk på å skaffe ein personleg gassmålar/alarm for hydrogensulfid (H2S). Ver oppmerksam på at gasskonsentrasjonen kan variere i fjøset.
• Ver ekstra oppmerksam viss du bruker ei ny pumpe med høgare kapasitet eller har gjort andre endringar sidan sist. Ei ny pumpe kan ha større kapasitet og auke risikoen for ulykker.
  
• Gjødselgass kan sive inn frå utvendige tankar/kummar, så ver oppmerksam, sjølv i nye fjøs!

Kva kan du gjere for å hindre ulykker ved traktor?

• Godt vedlikehald av traktor
• Sørg for at traktoren ikkje kan settast i bevegelse utan ein førar
• Aldri forsøke å stoppe ein traktor i bevegelse 
• Ha solide og riktig plasserte handtak i traktoren
• Sklisikre, breie stigetrinn plassert høgast 50 cm over marka og godt ut frå døropninga til traktoren
• Stoppanordning som held døra open på traktoren
  

Forhold som er viktige for å førebygge ulykker ved maskiner

• Opplæring skal bli gitt til brukarar av maskiner, og den skal dokumenterast. 
• Sikkerheitsinstruksar må følgast, bruk bruksanvisninga.
• Verneinnretning må vere på plass og i orden.
• Maskiner skal stoppast før nødvendig vedlikehald.
• Ved kjøp av nye maskiner skal desse vere CE-merka.
  

Kva viss eg køyrer traktor på offentleg veg?

Dei fleste skadane med traktor på veg skjer ved utforkøyring eller i møte med andre køyretøy. Pass difor på at du ikkje kjem for langt ut på svake vegkantar og tilpass farten etter situasjon og vegstandard. Ver også nøye med å bruke retningslys. 
 

Tips ved bruk av traktor på offentleg veg

• Bruk speglane, følg med på trafikk bak deg og hugs blinklys i god tid før du svingar. 
• Sjekk regelmessig at blinklys og bremselys ikkje er øydelagde eller tilgrisa, både på traktoren og på hengaren. 
• Monter bremselys og blinklys så høgt på traktoren at dei ikkje dekkast av reiskap eller last. 
• «Gulblink» på taket kan nyttast dersom du arbeider langs vegen eller har utstyr på traktoren som andre trafikantar bør varslast særleg om.
• Ikkje gløym at ekstralys/arbeidslys ikkje skal brukast når du køyrer på vegen.
• Brå høgresving bør unngåast når du har påmontert reiskap bak. Ta heller ein slakare bue slik at reiskap og last ikkje svingar så langt ut.
• Unngå så langt det er mogleg å køyre på offentleg veg på tider med mykje trafikk.
• Avpass farten etter traktoren sin last- og bremseevne.
• Det er også verdt å hugse at det er dei same krava til teknisk stand på traktorar som på andre køyretøy som skal køyre på offentleg veg.
   

Køyre sikkert med last

• Hugs å sikre lasta slik at ikkje noko kan falle av under transport på offentleg veg.
• Last som stikk meir enn 15 cm utanfor sidene på køyretøyet, skal merkast forskriftsmessig og du må søke om dispensasjon. Du må også sjekke reglane for sikring og merking av last.
• Unngå å frakte last på frontlastaren. Den kan lett falle av ved oppbremsing og gjer traktoren ustabil.
   

Sjukdom blant dyr klassifiserast i ulike grupper (A-D)

Gruppe-A sjukdommar er dei alvorlegaste sjukdomane, og noko vi normalt sett ikkje har i Norge. Dette er blant annet munn- og klovsjuke, svinepest og Newcastle Disease. Ved utbrot av ein gruppe-A sjukdom vil besetninga bli nedslakta og skrottane destruert.

Gruppe-B sjukdommar er mindre alvorlege smittsame sjukdommar, som f.eks. ringorm, pseudorabies, scrapie og salmonellose. Nokre av desse sjukdomane har vi i Norge. Bekjempinga av desse vil variere frå sjukdom til sjukdom.

Gruppe-C sjukdommar er generelle infeksjonssjukdommar, som f.eks listeriose, svinedysenteri og BVD. Dette er vanlege sjukdomar som førekjem i Norge. 

Gruppe-D sjukdommar er produksjonsjukdommar, som f.eks. jurbetennelsar, melkefeber og reproduksjonslidingar.

Sjukdomssituasjonen vil variere frå besetning til besetning, avhengig av smittepress, miljø og driftsform. Det er alltid viktig med god smittebeskyttelse for å hindre at nye og uønska smittestoff kjem inn i besetninga. 

Nokre grep for å hindre innslep av smitte i besetninga.

Innkjøp av livdyr
Innkjøp av livdyr utgjer ofte den største faren. Kjøp derfor dyr frå helst berre ei besetning og inngå langsiktige avtalar. Rådfør deg med din veterinær og sjekk at helsetilstanden til din eigen besetning er tilsvarande den du skal kjøpe. Transporten bør føregå i reint og desinfisert transportmiddel. Sørg også for å ha ein eigen utlastingsrampe slik at sjåføren ikkje bringer smitte inn i besetninga. 

Isoler dyret i 2-3 veker når det kjem til garden. Dersom det ikkje er mogleg å skille dyret frå resten av besetninga, sørg for at gjødsel og strø frå det innkjøpte dyret ikkje kjem i kontakt med resten av besetninga. 

Personar som skal inn til dyra
Ver obs på at personar som oppheld seg med dyra kan spreie smitte. Sko og kle kan bringe smitte frå fjøs til fjøs. Ha derfor eit inngangsparti som er utforma slik at smittefaren blir redusert. Blant anna skal det innehalde knaggar til klede og ein handvask. Rommet dyra er i skal vere rein sone. Det betyr at før du går inn i rein sone tek du på overtrekksklede og sko som berre blir brukt inne hos dyra. Hugs å ikkje trakke på golvet når du byter sko, då kan smittestoff spreie seg inn i besetninga. Du må også vaske henda før du går inn til dyra.

Utstyr og reiskap
Hugs at utstyr og verktøy som handverkarar bruker kan vere smittefarleg. Ver spesielt på vakt og søk råd om vask og desinfeksjon dersom du får/kjøper innreiing eller anna utstyr frå utlandet.

Import av livdyr
Import av dyr er både kostbart og risikofylt. Ein import kan resultere i store tap for dyrehelsa og husdyrproduksjonen. Husdyrorganisasjonane har oppretta eit eige kontor for rådgjeving i importsaker KOORIMP. Her kan du søke råd om kva forholdsreglar du må ta ved import av livdyr. I tillegg kan du be om råd hos dei respektive avlsorganisasjonane og helsetenestene.